Bandwagon là một thuật ngữ quen thuộc trong tâm lý học và đời sống, xuất hiện ở nhiều lĩnh vực như tài chính, thời trang, mạng xã hội, và cả các ngành công nghiệp giải trí. Tuy nhiên, ít ai thật sự hiểu rõ ý nghĩa, nguồn gốc và tác động của hiệu ứng này. Vậy Bandwagon là gì? Hãy cùng “Đầu tư gì” khám phá chi tiết qua bài viết dưới đây!
Bandwagon là gì?
Bandwagon, dịch theo nghĩa gốc, là đoàn tàu hoặc xe chuyên chở các đoàn diễu hành hoặc gánh xiếc lưu diễn. Tuy nhiên, trong tâm lý học, Bandwagon được hiểu là một hiệu ứng tâm lý thúc đẩy con người hành động theo đám đông, bất kể hành động ấy có phù hợp hoặc trái ngược với quan điểm cá nhân ban đầu hay không.
Hiệu ứng này còn được gọi là “hiệu ứng đoàn tàu”, bởi mỗi cá nhân khi bị tác động bởi Bandwagon sẽ giống như một toa tàu nối tiếp vào đoàn tàu có sẵn. Toa tàu càng đông, hiệu ứng lan truyền càng mạnh.
Hiệu ứng Bandwagon trong các lĩnh vực:
- Kinh tế học: Bandwagon chính là xu hướng tăng cầu một sản phẩm khi giá giảm mạnh, thúc đẩy người mua đổ xô lựa chọn sản phẩm vì nhiều người khác cũng làm như vậy.
- Tâm lý học: Đây là hiện tượng người ta chọn làm điều mà số đông đang làm, đơn giản vì sự phổ biến tạo ra cảm giác an toàn hoặc hấp dẫn.
Hiệu ứng Bandwagon
Hiệu ứng Bandwagon trong tâm lý học.
Nguồn gốc của hiệu ứng Bandwagon
Hiệu ứng Bandwagon đã xuất hiện từ thế kỷ XIX và được lý giải thông qua các thí nghiệm tâm lý nổi tiếng cũng như lịch sử văn hóa.
1. Thí nghiệm khoa học với những chú khỉ
Một trong những câu chuyện nổi tiếng minh họa cho Bandwagon là thí nghiệm với 5 con khỉ do các nhà khoa học thực hiện:
- Trong chuồng nuôi nhốt, một nải chuối được đặt trên một chiếc thang. Khi bất kỳ con khỉ nào cố trèo lên để lấy chuối, các con khỉ còn lại sẽ bị hắt nước lạnh.
- Điều này được lặp lại nhiều lần, khiến mọi con khỉ hiểu rằng trèo lên thang là điều cấm kỵ, dù rất thèm chuối.
- Sau đó, từng con khỉ cũ được thay thế bằng khỉ mới. Con khỉ mới khi cố gắng lấy chuối lại bị những con khỉ cũ (đã được “huấn luyện”) đánh đuổi, dù nó không hiểu lý do thực sự.
- Cuối cùng, khi toàn bộ khỉ trong chuồng là những con khỉ mới (chưa từng bị xịt nước), chúng vẫn tiếp tục đánh bất kỳ thành viên nào muốn trèo lên thang, vì đã “học” từ hành vi của đám đông trước đó.
Thí nghiệm này cho thấy một phần bản năng con người: dễ bị ảnh hưởng bởi những quy tắc và hành động từ người xung quanh, dù không hiểu rõ nguồn gốc hay lý do.
2. Nguồn gốc lịch sử từ chính trị và văn hóa
Vào năm 1848, một diễn viên hài nổi tiếng tên Dan Rice đã sử dụng đoàn xe Bandwagon để quảng bá chiến dịch chính trị. Bằng cách kết hợp âm nhạc và màn trình diễn hấp dẫn, ông thành công thu hút nhiều người tham gia vào đoàn xe của mình.
Từ đó, Bandwagon trở thành một biểu tượng phổ biến, đặc biệt trong lĩnh vực chính trị. Thuật ngữ “jump on the bandwagon” ra đời, mang ý nghĩa chế giễu những kẻ chạy theo xu hướng để trục lợi hoặc mưu cầu danh tiếng mà không quan tâm đến đối tượng hay giá trị thật sự.
Nguồn gốc của Bandwagon
Nguồn gốc của hiệu ứng Bandwagon được xuất phát từ nhiều thí nghiệm và tình huống thực tế.
Ứng dụng thực tế của hiệu ứng Bandwagon
Hiệu ứng Bandwagon thể hiện rõ ràng trong nhiều khía cạnh đời sống và ngành nghề:
1. Lĩnh vực đầu tư tài chính
Trong đầu tư, Bandwagon phản ánh xu hướng các nhà đầu tư chạy theo đám đông mà không tính toán kỹ càng. Một trường hợp kinh điển là bong bóng Dotcom vào những năm 1990:
- Nhiều nhà đầu tư đổ xô mua cổ phiếu công ty công nghệ vì xu hướng tăng giá chóng mặt.
- Tuy nhiên, khi thực tế không đáp ứng kỳ vọng, bong bóng vỡ vào năm 2001 khiến nhiều người thất bại nặng nề.
Bandwagon cũng xuất hiện khi các nhóm đầu tư trên mạng xã hội (Zalo, Telegram, Facebook) định hướng đám đông mua bán cổ phiếu hoặc hàng hóa theo thông tin chưa được kiểm chứng. Điều này có thể mang lại lợi nhuận ngắn hạn, nhưng rủi ro luôn tiềm ẩn.
2. Ngành F&B (Ăn uống)
Trong tâm lý tiêu dùng, khách hàng thường quyết định chọn sản phẩm có ít hàng trên kệ. Họ tin rằng một sản phẩm bán chạy (được đông người chọn mua) chắc chắn có chất lượng tốt hơn.
3. Mạng xã hội và xu hướng lan truyền
Hiệu ứng Bandwagon là lý do khiến các nền tảng như Facebook, TikTok phát triển mạnh: khi một mạng xã hội thu hút một lượng lớn người dùng, những người khác cũng sẽ tham gia vì không muốn “đứng ngoài cuộc chơi”.
Ứng dụng của Bandwagon
Hiệu ứng Bandwagon dễ dàng nhận thấy trong mạng xã hội, đầu tư và tiêu dùng.
Làm thế nào để tránh hiệu ứng Bandwagon?
Dù không thể loại bỏ hoàn toàn Bandwagon trong xã hội hiện đại, việc nhận thức và hạn chế tác động của nó sẽ giúp chúng ta đưa ra quyết định thông minh hơn:
- Tư duy độc lập: Đừng chỉ làm theo đám đông, hãy cân nhắc kỹ càng dựa trên dữ liệu và hiểu biết của bản thân.
- Kiểm chứng thông tin: Không nên tin tưởng hoàn toàn vào xu hướng hoặc lời khuyên chưa được xác thực.
- Đánh giá rủi ro: Hiểu rằng xu hướng đám đông không phải lúc nào cũng dẫn đến kết quả tích cực.
- Không ngại đi ngược số đông: Đôi khi hành động ngược dòng giúp bạn tránh được những sai lầm lớn của đám đông.
Lời kết
Hiệu ứng Bandwagon không chỉ là một hiện tượng tâm lý thú vị mà còn đóng vai trò quan trọng trong hành vi tiêu dùng, đầu tư và đời sống hiện đại. Để tận dụng hoặc tránh được rủi ro từ Bandwagon, bạn cần giữ vững tư duy độc lập, đồng thời cân nhắc kỹ càng trong mọi quyết định. Đừng quên truy cập Đầu tư Gì để cập nhật thêm những kiến thức quý giá giúp bạn làm chủ các xu hướng trong thị trường đầu tư!
